شمارش و ارزيابي قدرت بقای سلولي( viability)
براي انجام هر آزمايش كشت سلولي ميبايست از تعداد سلولها آگاه باشيم. روشهاي مختلفي براي شمارش سلول وجود دارد.
سلولها به دو روش مستقيم و غير مستقيم مورد شمارش قرار ميگيرند:
الف) روش مستقيم شمارش سلولي شامل:
- شمارش سلول با لام نئوبار (هموسيتومتر)
- شمارش هستة سلول با هموسيتومتر
- شمارش هسته در حاملهاي كوچك داراي منافذ ريز (Microprous carriors)
- شمارش سلول با استفاده از دستگاه پارتيکل کانتر (Particle counter)
- تعيين غلظت تيرة سلولي توسط مانيتور کردن تودة زيستی (biomass monitoring)
- شمارش سلول توسط پروب فلورسانس
- شمارش سلول با تحليلکردن تصوير کشت سلولی ( Image analysis)
– شمارش سلول توسط هموسيتومتر :
در آزمايشگاههاي كوچك براي شمارش سلول از لامهاي هموسيتومتر نئوبار استفاده ميشود. این نوع لام در اصل براي شمارش گلبولهاي قرمز و سفيد طراحي شده است. اين لام دارای خطکشیهايی با فواصل منظم و نيز ديوارههای جانبی بلندتری نسبت به اتاقک شمارش (Chamber) می باشد(شکل 2ـ1). هنگام پر كردن اتاقك شمارش(Chamber)، سلولها بطور تصادفي در اتاقك مذكور پخش میشوند، بنابراین هر چه تعداد سلولهاي شمردهشده بيشتر باشد،دقت و صحت شمارش بيشتر خواهد بود.
براي رقيق كردن سلول ها در هنگام شمارش از محلول تريپان بلو4/. درصد استفاده میشود. که به وسيلة آن سلولهاي مرده آبي ميشوند و میتوان آنها را از سلولهاي زنده كه رنگ نميگيرند به راحتي تشخيص داد.
مراحل شمارش سلولي توسط هموسيتومتر:
1- تیرههای سلولی چسبیده و نیمهچسبیده را به کمک تریپسین يا EDTA (محلول25/0درصد تریپسین و02/0درصد EDTAدر بافر PBS ايزوتونيک با 7=pH) از کف فلاسک کشت سلول آزادکرده و در حجم کمی از محيط کشت به حالت سوسپانسیون درآورید.
2- تیرههای سلولی شناور وسلولهایی راکه به صورت تودة سلولی رشد میکنند سانتریفیوژ کرده و در حجم اندکی از محيط کشت به صورت سوسپانسیون درآورید.
3- سوسپانسیون سلولی را چندبار پیپتاژ کنید تا سلولها بصورت یکنواخت و مجزا از هم درآیند.
4- تحت شرايط استریل 100 تا 200 میکرولیتر سوسپانسیون سلولی برداشته و همحجم آن محلول تریپان بلو 4/0 درصد در بافر ایزوتونیک با 7= pH اضافه و به آرامی پیپتاژ کنيد. بدين ترتيب سلول ها 2 بار رقيق خواهند شد.
5- لام نئوبار را تميز كنيد و 2 تا 3 ميكروليتر آب مقطر روي كنارههاي برآمدة آن ریخته و يك لامل سنگي روي آن قرار دهيد. لامل را به آرامی روی لام فشار دهيد و چندبار به عقب و جلو حرکت دهيد تا آب مقطر از کناره ها خارج شده و لامل روی لام ثابت شود.
6 – سوسپانسيون سلولی را با تريپان بلو مخلوط کرده و هر دو طرف لام نئوبار را با آن پر كنيد. حجم اتاقك زير لامل در هر طرف حدود 10 الی 12ميكروليتر است. برداشتن حجم بيش از این مقدار باعث افزايش حجم زير لامل و در نهايت باعث افزايش خطا در شمارش سلولها میشود.
7- چند لحظه صبر کنيد تا همة سلولها به طور يکسان در کف لام تهنشين و بیحرکت شوند. سپس لام را با ميکروسکوپ نوری و با درشت نمايی 20 بررسی کنيد.
8- تعداد سلولهای زنده (سلولهای شفاف يا رنگ نگرفته) و غير زنده(سلولهای آبی) را شمارش کنيد.
9- در صورت پخش يکنواخت سلولها بر روی لام، حداقل بايد سلولها در يکی از چهار مربع 16 خانهای مخصوص شمارش گلبولهای سفيد شمرده شوند.
10- حجم يک مربع 16 خانهای 1/. ميلیمتر مکعب میباشد. لذا اگر ميانگين تعداد سلول های موجود در يک مربع 16 خانهای را در عکس ضريب رقت و عدد 10000 ضرب کنيد،تعداد سلولها در يک ميلیليتر سوسپانسيون سلولی به دست میآيد.
10000×عکس ضريب رقت × ميانگين تعداد سلولها در يک مربع 16 خانه ای = تعداد سلولها در يک ميلیليتر سوسپانسيون سلولی
توجه: برای افزايش دقت کار بهتر است حداقل 100 سلول شمرده شود. به تعداد مربعهايی که شمرده ايد تا به 100 سلول برسيد توجه کنيد. عکس ضريب رقت مثلا عدد 2، نشان دهندة حجم محلول رنگ تريپان بلو مورد استفاده می باشد.
11- برای محاسبه تعداد کل سلولهای سوسپانسيون، عدد مذکور را در حجم سوسپانسيون (به ميلی ليتر) ضرب کنيد.
حجم سوسپانسيون × تعداد سلولها در يک ميلی متر سوسپانسيون سلولی = تعداد کل سلولهای سوسپانسيون
توجه: در شرايط ايده آل بيش از 95% سلولها بايد زنده باشند.
12- برای محاسبه درصد سلولهای زنده (درصد بقا)، تعداد کل سلولهای زنده در هر ميلیمتر مکعب را در عدد صد ضرب نموده و عدد به دست آمده را بر تعداد کل سلولها تقسيم کنيد.
100× (کل سلول های شمارش شده/ تعداد سلول زنده) = درصد بقای سلولی (Viability%)
به طور مثال اگر تعداد سلولهاي زنده 200 باشد، نسبت به 300 سلول موجود، درصد بقای سلولها 67% خواهد بود.